Znasz Kopalnię Złota z naszych współczesnych opowieści – ale jaka kryje się za nią historia? Otóż to miejsce istnieje już od wielu, wielu wieków! Najstarsze prace wydobywcze prowadzono w okolicach Złotego Stoku już około 2000 lat p.n.e. – od tego czasu aż do lat dzisiejszych zdołano wydrążyć przeszło 300 km sztolni, szybów i chodników rozmieszczonych aż na 21 poziomach. Pierwszy zapis o prowadzonych tu robotach górniczych pochodzi z 1273 roku i jest przywilejem do prowadzenia poszukiwań górniczych nadanym klasztorowi Cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim przez księcia wrocławskiego i krakowskiego Henryka IV Probusa. Kopalnie złotostockie przez wiele następnych lat przechodziły z rąk do rąk, prace górnicze trwały jednak nieprzerwanie, a ich efektywność sprawiła, że w XV w. szczyciły się rangą najbardziej wydajnych na Śląsku.
Na skróty
- Historia Wita Stwosza – jaki udział miał na tych terenach?
- Rozkwit złotnictwa w Złotym Stoku
- Złoty Stok a świat – jak relacje wpływały na nasz rozwój?
- Przemiany technologiczne w wydobywaniu złota
- Kopalnia Złota w Złotym Stoku. Czasy powojenne i kryzys miejsca
- Czasy współczesne – zaczynamy nową historię!
Historia Wita Stwosza – jaki udział miał na tych terenach?
W tym to czasie udział w tutejszym gwarectwie wykupił znany krakowski rzeźbiarz Wit Stwosz. Pieniądze, które otrzymał za wykonanie ołtarza w Kościele Mariackim w Krakowie, miały zostać wg rodziny Fuggerów (głównych udziałowców) podwojone, a nawet potrojone. Niestety wyczerpywanie się złotonośnych złóż doprowadziło artystę do bankructwa. Wit Stwosz w desperacji zdecydował się na fałszerstwo weksla, za co został osadzony w więzieniu we Wrocławiu, sądzony był natomiast w Norymberdze, gdzie uznano jego winę. Za sfałszowanie weksla trzymano artystę w lochu oraz publicznie piętnowano na obu policzkach i skroni.
Rozkwit złotnictwa w Złotym Stoku
Pierwsza połowa XV w. nie była szczęśliwa dla Złotego Stoku – przez miasto przetoczyły się wojny husyckie (1419-1434), niosąc ze sobą liczne zniszczenia i pożary. Dopiero względna stabilizacja drugiej połowy XV w. przyniosła możliwość odbudowy i rozwoju miejscowości. W 1484 r. ustanowiono tu Urząd Górniczy, a w 1491 r. nadano miastu herb, sztandar i prawo wolności górniczej. Największy rozkwit górnictwa złota przypadł w Złotym Stoku na początek XVI wiek, ponieważ to właśnie wtedy, w 1507 r., przeniesiono z Ząbkowic Śląskich mennicę książęcą i zaczęto bić złote dukaty. Przyniosło to wzrost rangi miasta oraz wymierne korzyści finansowe, a w drugiej dekadzie XVI w. zaczęły tu inwestować europejskie spółki górniczo-hutnicze. W tym czasie ze swoich prawie 200 kopalni Złoty Stok dostarczał około 8% całej europejskiej produkcji złota.
Kłopotów jednak nie brakowało…
Za intensywnym rozwojem wydobycia nie szedł jednak równie intensywny postęp techniczny, a rabunkowa gospodarka i maksymalne nastawienie na zyski doprowadziły do wielu tragicznych katastrof górniczych. Jedną z największych było zawalenie się głównego szybu w sztolni „Złoty Osioł”, głębokiego na 72 m – zginęło wtedy 59 górników. Zawał nigdy nie został usunięty i nigdy też nie odnaleziono szczątków ofiar. Tragedia „Złotego Osła” była początkiem złej passy, która doprowadziła do wycofania się spółki Fuggerów z dalszych inwestycji w Złotym Stoku.
Złoty Stok a świat – jak relacje wpływały na nasz rozwój?
Wspomnieć w tym miejscu należy, że złoto ze Złotego Stoku ma znaczący udział w historii świata. Jaki? Otóż Fuggerowie wspierali swym złotem królową hiszpańską Izabelę, która mogła dzięki temu sfinansować wyprawę Krzysztofa Kolumba, zakończoną odkryciem Ameryki. Sławę kopalniom złotostockim przyniósł pierwszy na świecie odstrzał skał przy pomocy czarnego prochu strzelniczego (1612 r.). Zła passa jednak trwała przez kolejne lata… Liczne katastrofy górnicze, pożary i zarazy, z których największa pochłonęła 1100 ofiar, znacząco zrujnowały miejscowość. Po zniszczeniach wojny trzydziestoletniej (1618-1648) miasto chyliło się już ku upadkowi.
Przełom przyniosło dopiero osiedlenie się w Złotym Stoku Hansa Schärffenberga – aptekarza i alchemika. Po wielu eksperymentach udało mu się opracować proces odzyskiwania arszeniku z rud arsenowych. Złoty Stok na ponad 100 lat stał się głównym światowym dostawcą arszeniku. Krótkowzroczna polityka potomków Schärffenberga doprowadziła jednak do wyczerpania się zapasów rudy i upadku kopalni oraz huty.
Przemiany technologiczne w wydobywaniu złota
Górnictwo złota reaktywowano dopiero po wojnach prusko-austryjackich. W 1848 r. opracowana została tańsza metoda produkcji złota, polegająca na chlorowaniu wyprażonej rudy i wyługowywaniu czystego metalu ze związków chlorkowych. Metodę tę zastosował w Złotym Stoku Wilhelm Güttler, który po przerobieniu całego surowca, w 1883 r. wykupił wszystkie tereny górnicze, a własność tę utrzymywali jego spadkobiercy aż do 1945 r. Właśnie dzięki ich staraniom, w 1900 roku, wybudowano linię kolejową, łączącą Złoty Stok z Kamieńcem Ząbkowickim, co niewątpliwie przyczyniło się do znacznego rozwoju przemysłowego miasta. Wprowadzono także wiele nowinek technicznych, a wśród nich kolejkę elektryczną, transportującą urobek udostępnioną dziś do zwiedzania sztolnią „Gertruda”.
II wojna światowa – jej skutki i wpływ na Złoty Stok
Działania II wojny światowej nie przyniosły zniszczeń dla samego miejsca, a po jej zakończeniu Niemcy przekazali całość władzom polskim w stanie nienaruszonym. Pracę w kopalni podjęli górnicy sprowadzeni tu z Górnego Śląska. W laboratorium przez pewien czas pracował jeszcze niemiecki pracownik, który szkolił nowych użytkowników w prawidłowej obsłudze urządzeń. W 1948 r. wszczęto poszukiwania nowych złóż.
Kopalnia Złota w Złotym Stoku. Czasy powojenne i kryzys miejsca
W 1962 roku z niewyjaśnionych dotąd przyczyn „odgórnym zarządzeniem” zakończono działalność górniczo-hutniczą w Złotym Stoku. Decyzja ta budzi poważne wątpliwości, gdyż kopalnia przynosiła urobek roczny na poziomie 20-30 kg złota, dopiero w 1961 roku spadł nagle, z niewyjaśnionych przyczyn do 7 kg. Kopalnia na skutek naturalnej cyrkulacji wody, której już nie odpompowywano, została w krótkim czasie całkowicie zatopiona. Na przestrzeni całego okresu wydobywczego, tj. w ciągu ponad 700 lat, wydobyto w Złotym Stoku ok. 16 ton czystego złota. Okres opuszczenia kopalni trwał 35 lat. W końcu postanowiono, że niektóre korytarze warto udrożnić i udostępnić dla ruchu turystycznego. Głównym pomysłodawcą i realizatorem przedsięwzięcia był ówczesny burmistrz Złotego Stoku mgr Wiktor Lubieniecki.
Czasy współczesne – zaczynamy nową historię!
Po 5 latach prac, 28 maja 1996 roku, uruchomiono Podziemną Trasę Turystyczną „Kopalnia Złota”. Do tej pory udało się udostępnić niezwykle ciekawe sztolnie: „Sztolnię Gertuda” , „Sztolnię Czarną Górną” z jedynym w Polsce podziemnym wodospadem (8 m wysokości) i najnowszy odcinek, udostępniony do zwiedzania od roku 2008 , Sztolnię Czarną Dolną. W 2013 roku otwarta została także Izba górnictwa i historii Złotego Stoku – niezwykła atrakcja turystyczna, mieszcząca się w dawnych wyrobiskach złota oraz arsenu. Muzeum prezentuje bogatą historię górnictwa oraz hutnictwa złota poprzez wystawy narzędzi, lamp górniczych, map geologicznych, minerałów i pamiątek z dawnej Izby Górnictwa, a zwiedzający mogą tu zobaczyć 500-metrowy odcinek Sztolni Gertrudy, częściowo zalany wodą, gdzie możliwa jest przeprawa łodzią, a także skorzystać z przejażdżki podziemną kolejką wąskotorową czy podziwiać unikalny wodospad w Sztolni Czarnej. Muzeum obfituje też w atrakcje interaktywne, takie jak płukanie złota, wybijanie monet czy odlewanie sztabek, a także zabawę w poszukiwanie minerałów.
Cały kompleks Kopalni Złota jest czynny codziennie przez cały rok, a wewnątrz panuje stała temperatura około 7°C. To miejsce przyjazne rodzinom oraz dzieciom, które łączy w sobie edukację i zabawę, a nawet umożliwiające wejście z psami!
Kopalnia Złota w Złotym Stoku wciąż czeka na nowych odkrywców… Eksploratorzy mogą się natknąć na wiele pozostałości minionych wieków, począwszy od szczątków pracujących tu niegdyś górników, którzy nigdy nie zostali wydobyci po katastrofach górniczych, czy w końcu na tajemnice III Rzeszy skrzętnie skrywane przed oczami ciekawskich przez zawaliska skalne. Pomóż nam udoskonalać nasz skarb!
